Raport „Polska sprawiedliwa komunikacyjnie” autorstwa prof. Tomasza Komornickiego z Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN powstał dla Fundacji im. Stefana Batorego. Raport analizuje obecną sytuację dostępności usług transportowych oraz zawiera rekomendacje dotyczące walki z wykluczeniem transportowym.

Bez łatwo dostępnego transportu dobrej jakości nie sposób skorzystać z usług publicznych gwarantujących właściwy poziom życia, a czasem pozwalających wydobyć się z biedy lub choroby. Zaskakująco często jednak wykluczenie transportowe pomijane jest w dyskusjach o przyczynach nierówności społecznych i sposobach przeciwdziałania im – czytamy we wstępie do raportu.

Niniejsze opracowanie jest próbą wypełnienia tej luki. Zidentyfikowano w nim obszary Polski zagrożone wykluczeniem transportowym. Przedstawiono też rekomendacje wskazujące, w jaki sposób władze różnych szczebli mogą temu wykluczeniu przeciwdziałać. Potrzeby transportowe regionów, a nawet lokalnych jednostek samorządowych są odmienne, a podział na Polskę zachodnią i wschodnią w zakresie dostępności transportowej nie jest tak prosty, jak podpowiadają stereotypy. Polityka transportowa wymaga większego zróżnicowania terytorialnego. W wymiarze krajowym powinna być komplementarna względem polityki demograficznej, a na poziomie lokalnym ściśle zintegrowana z polityką edukacyjną, zdrowotną oraz społeczną. Inwestycje o charakterze tranzytowym (zwłaszcza drogowe) muszą być projektowane z uwzględnieniem ich lokalnej roli (nawet kosztem ograniczenia prędkości ruchu). Z kolei w rejonach dużych metropolii najbardziej efektywne okażą się rozwiązania zakładające komplementarne wykorzystanie środków komunikacji zbiorowej i indywidualnej. Ewentualne zatrzymanie dużych inwestycji transportowych będzie skutkowało zakonserwowaniem silnej polaryzacji terytorialnej w zakresie dostępności transportowej, a w konsekwencji także możliwości rozwojowych oraz jakości życia. Jeśli te inwestycje nie będą kontynuowane, Polsce grozi utrzymanie się stanu, który można nazwać niesprawiedliwością komunikacyjną – podkreśla autor w dalszej części wprowadzenia.

Geneza obecnych problemów jest silnie powiązana z transformacją systemową zapoczątkowaną w roku 1989.  Spowodowała ona zmianę warunków funkcjonowania system transportu pasażerskiego, które ujawniły się szczególnie w:
• przestrzennym rozproszeniu gospodarki (upadek wielkich przedsiębiorstw państwowych i powstawanie licznych małych firm prywatnych), co w konsekwencji spowodowało rozproszenie przewozów pasażerskich (dojazdów do pracy)
• masowej motoryzacji, będącej reakcją na wcześniejsze ograniczenia w tym zakresie (element prestiżu), ale także stanowiącej naturalny efekt wzrostu mobilności
• załamaniu się sytuacji finansowej niektórych przewoźników w transporcie publicznym (ograniczenie subwencji, konkurencja).

Do najważniejszych rekomendacji należą m.in. potrzeba większego zróżnicowania terytorialnego prowadzonej polityki transportowej oraz konieczność przezwyciężenia podziałów resortowych uniemożliwiających integrację podejmowanych działań z polityką demograficzną, edukacyjną i społeczną. Nie bez znaczenia jest potrzeba lepszego wykorzystania „dużej” infrastruktury drogowej
i kolejowej w obsłudze społeczności lokalnych, czyli działania adaptacyjne związane z już zaistniałą suburbanizacją.

Raport „Polska sprawiedliwa komunikacyjnie” dostępny w pliku pdf.

Tomasz Komornicki – profesor geografii społeczno-ekonomicznej, ekspert w dziedzinie polityki transportowej i planowania przestrzennego. Kierownik Zakładu Przestrzennego Zagospodarowania w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN oraz profesor Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.